کتاب مرزبان نامه

کتاب مرزبان‌نامه کتابی است در واقع به زبان شیرین مازندرانی، نوشتهٔ اسپهبد مرزبان بن رستم بن شهریار بن شروین بن رستم بن سرخاب بن قارن. بعدها سعدالدین وراوینی آن را از زبان طبری به فارسی دری نقل کرد. این اثر یکی از آثار ارزنده زبان فارسی است که در نیمه اول قرن هفتم میان سالهای ۶۱۷-۶۲۲ از زبان طبری باستان به زبان پارسی دری نوشته ش. مرزبان نامه از جمله شاهکارهای بلامنازع ادب فارسی و مازندرانی در نثر مصنوع مزین است و می‌توان آن را سرآمد همه آنها تا اوایل قرن هفتم دانست. بسیاری از موارد مرزبان نامه از حد نثر مصنوع متداول گذشته و صورت شعری دل انگیز یافته‌است .وراوینی چند سال بعد از اولین ترجمه مرزبان نامه یکبار دیگر دست به ترجمه این کتاب از زبان مازندرانی به فارسی زد بدون آنکه از تألیف روضةالعقول (اولین ترجمه مرزبان نامه توسط محمد بن غازی ملطیوی) آگاه باشد. مرزبان نامه وراوینی در نه باب، یک مقدمه و یک ذیل است. این کتاب از زبان حیوانات و به تقلید از کلیله و دمنه نصرالله منشی نوشته شده‌است. در واقع نویسنده کتاب از طریق داستانهای غیر مستقیم و از زبان حیوانات پند و اندرزهای خود را به پادشاه زمان خود می‌گوید. این روش در میان دانایان هندی و ایرانی رواج داشت و در ایران پس از اسلام نیز ادامه یافت. پیش از سعدالدین وراوینی، محمد بن غازی ملطیوی که دبیر سلیمان شاه بن قلج ارسلان(۵۸۸-۶۰۰) پادشاه سلجوقی روم بوده‌است در سال ۵۹۸ و حدود ده سال پیش تر از وراوینی این کتاب را اصلاح و انشا نموده و آن را روضةالعقول نامیده‌است. چنانچه از مقایسه آن با روضةالعقول برمی آید بعضی از حکایات و ابواب اصلی کتاب در این ترجمه حذف شده که وراوینی خود نیز به این معنی اشاره کرده‌است. تاریخ ترجمه مرزبان‌نامه و تهذیب آن به دست وراوینی کاملا معلوم نیست ولی مسلما بین سالهای ۶۰۷-۶۲۲ اتفاق افتاده‌است. مرزبان‌نامه از نوع ادب تمثیلی (فابل) محسوب می‌شود و نثر آن فنی است. عنصرالمعالی کیکاووس در قابوس نامه و ابن اسفندیار در تاریخ طبرستان از مرزبان‌نامه نام برده‌اند. هم اکنون نسخه این کتاب به زبان مازندرانی وجود ندارد و به بسیاری این را به خاطر آب و هوای مرطوب مازندران می‌دانند که اجازه ماندن این کتاب را نداده است. در هر صورت امروزه فقط ترجمه‌های فارسی، ترکی و انگلیسی آن موجود است. سبک مرزبان نامه