تهافت الفلاسفه

کتاب تهافت الفلاسفه اثر ابوحامد محمد غزالی طوسی ترجمه علی اصغر حلبی

کتاب, ویرایش کردن جدیدی است از ترجمه ‘تهافت الفلاسفه’ نوشته ‘ابوحامد غزالی’ که طی آن مترجم کوشیده است مطالب را ساده‌تر بازگو کند؛ ضمن آن که وی توضیحات بیشتری در حواشی کتاب آورده است. تهافت الفلاسفه شامل چهار مقدمه, بیست مساله و یک خاتمه است. ‘مقدمه اول در این باب است که ریاست فیلسوفان به ارسطو ختم می‌گردد, چه اوست که آرای فلاسفه را به نیکی تلخیص کرد, و بنابراین برای رد فلاسفه کافی خواهد بود اگر اندیشه‌های او را رد بنویسیم. مقدمه دوم در این است که برخی از آرای فلاسفه با دین سر و کاری ندارد و متعرض آن نمی‌شود. زیرا این آرا مربوط به علوم طبیعی است مانند بحث در کسوف و خسوف و آمدن باران و غیره که مستلزم بحث و مدح و دم هم نمی‌شود؛ اما برخی از آرای آنها متعرض دین می‌گردد مانند قول به قدم عالم و جز آن, و اینجاست که باید توقف کرد. مقدمه سوم, در بیان تناقض گویی فیلسوفان است, اما بیان عقاید صحیحه را باید در کتب دیگری یافت. مقدمه چهارم, در بیان این نکته است که تمسک فیلسوفان به ریاضیات و منطق, دو روش فکری, به نسبت با اصول دین ضروری نیست, با وجود این که ریاضیات در ذات خود صحیح است و عبارت است از علم حساب و هندسه. اما منطق, ادات فکر است که فلاسفه آن را به کار می‌برند… اما مسائل بیست گانه‌ای که غزالی ـ به نظر خود ـ فیلسوفان را در آن مسائل تعجیز یا تفکیر کرده می‌توان به طرز زیر تقسیم کرد: 1 ـ اتصال خدا با عالم, و آن شامل چهار مسئله اول کتاب می‌گردد یعنی: 1) قدم عالم, 2) ابدیت عالم و زمان, 3) خدا فاعل صانع عالم است, و 4) عجز فیلسوفان از اثبات وجود صانع. 2 ـ یگانگی خدا و عجز فیلسوفان از اثبات آن ـ مساله پنجم‌؛ 3 ـ صفات خدا که از مساله ششم تا دوازدهم کتاب را در بر می‌گیرد. 4 ـ علم خدا به جزئیات, که مساله سیزدهم کتاب است. 5 ـ مسائل فلکی و طبیعی ـ که شامل مسائل کتاب تهافت از شماره چهاردهم تا شانزدهم می‌گردد. 6 – سببیت مساله هفدهم. 7 ـ نفس انسانی ـ مساله هجدهم و نوزدهم. 8 ـ بعث اجساد و حشر ارواح ـ مساله بیستم. و در پایان کتاب, که متجاوز از یک صفحه نیست, فیلسوفان را در سه مساله تکفیر می‌کند: قدم عالم, علم نداشتن خدا به جزئیات, و انکار بعث اجساد و حشر ارواح, و می‌گوید: ‘این سه عقیده کفر صحیح است و هیچ یک از فرقه‌های اسلامی بدین امور اعتقاد ندارد’.