سندبادنامه

کتاب سندبادنامه اثر محمد بن علی بن محمد ظهیری سمرقندی

کتاب سندباذنامه با گفتاری از استاد مجتبی مینوی باهتمام و تصحیح احمد آتش

کتاب سِندبادنامه در مدت زمانهای گذشته با اسم های گوناگونی مانند: کتاب حکیم سندباد، داستان هفت‌وزیر، کتاب مکرالنساء، حکایت وزراء سبعه و … نامیده می‌شده و امروزه به نام سندبادنامه مشهور است

محمد بن علی بن محمد ظهیری سمرقندی از کاتبان و نویسندگان سرآمد و بنام اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم بود که در دربار قلج طمغاج خان ابراهیم ، آخرین پادشاه از سلسله آل افراسیاب (متوفی حدود سال ۶۰۰ ه.ق) است. هرچند اینکه ظهیری تا چه سالی می‌زیسته نامشخص است اما آنچه مهم است آنست که این نویسندهٔ توانا در دیوان آخرین پادشاه آل افراسیاب دارای مقامی بلند و مورد احترام این پادشاه بوده‌است

سیر تاریخی کتاب سندباد چون سندبادنامه مورد علاقۀ مردم بوده است، در دوره‌های مختلف توسط شاعران و نویسندگان ویرایش شده‌است. سندبادنامۀ منظوم رودکی رودکی شاعر قرن چهارم هجری داستان سندبادنامه را منظوم ساخته‌است ولی امروز تنها چند بیت از آن باقی‌مانده‌است. ترجمۀ ابوالفوارس فناروزی کتاب سندبادنامه به فرمان نوح‌بن نصر سامانی در سال ۳۳۹ هجری قمری توسّط ابوالفوارس فناروزی به فارسی سادۀ دری ترجمه شده‌است. این ترجمه از بین رفته‌است. سندبادنامۀ منظوم ازرقی هروی ازرقی هروی شاعر نیمۀ دوم قرن پنجم سندبادنامه را منظوم ساخته‌است. این ترجمه از بین رفته‌است. تحریر ظهیری سمرقندی ظهیری سمرقندی از کاتبان بزرگ ایران در قرن ششم هجری قمری است که سندبادنامه را از صورت ساده به نثر فنی آراسته کرد. ظهیری سمرقندی این کتاب را با بهره‌گیری از آیات قرآن، حدیث‌ها، سروده‌ها و زبانزدهای فارسی و عربی، آرایه‌های گوناگون ادبی و آن گونه که در آن دوره معمول بوده‌است، به نثر فنی آراسته‌است. سندبادنامۀ منظوم جلال عضد تصحیح و ویرایش کتاب سندبادنامه در سال ۱۹۴۸ میلادی توسّط احمد آتش در ترکیه تصحیح شده‌است که خالی از اشکال نبود. تصحیح دیگری در سال ۱۳۸۱ در ایران توسّط مرکز پژوهشی میراث مکتوب و با همکاری مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها به چاپ رسیده‌است. این کتاب توسط محمدباقر کمال‌الدینی تصحیح شده‌است. بازنویسی این کتاب با روایتی ساده و روان به‌وسیلۀ مهدی نصیری دهقان با عنوان شاهزاده و هفت وزیر فرزانه توسّط انتشارات شانی در سال ۱۳۸۹ منتشر شده‌است. درون‌مایه سندبادنامه در موضوع آداب کشورداری و رفتار با رعیت است و از دیدگاه ساختار با کلیله و دمنه همانندی دارد، یعنی یک داستان اصلی که در ضمن آن داستان‌ها و قصّه‌های دیگری نیز می‌آید و آن داستان اصلی شبیه داستان سیاوش و سودابه و قصّۀ یوسف و زلیخا است.