جنبش های دینی ایرانی در قرنهای دوم و سوم هجری

کتاب جنبش های دینی ایرانی در قرنهای دوم و سوم هجری اثر دکتر غلامحسین صدیقی

 خدای بزرگ قبایل ایرانی ساکن در آغاز تاریخ ایشان اهورامزدا بود. موافق رای اغلب محققان در قرن هفتم پیش از میلاد مسیح زرتشت در شرق ایران دین مزدائی را اصلاح کرد ولی مذهب او بزودی تعمیم نیافت بلکه قرنها دین مزدائی اصلاح نشده در سرزمین ایران معمول بود.
کم کم مذهب زرتشتی از مشرق به سایر نواحی ایران رسید چنانکه در قرن چهارم پیش از میلاد مسیح این مذهب منسوب به زرتشت در میان مغان دیده می شد و بمرور عقاید دینی موجود در میان عوام را تا حدی تغییر داده و خود نیز تغییرات و تطوراتی یافت و مذهب غالب شد بی انکه جمیع آن تقسیمات جزء را از میان ببرد.

 اشکانیان اگرچه خود را دوستدار یونان می گفتند ولی به احتمال بیشتر ایشان مذهب زرتشتی دانستند و اسامی پادشاهان این دولت شاهد دلبستگی ایشان به خدایان ملی است.
از خصایص و ممیزات پادشاهان هخامنشی و اشکانی و ایرانیانی که در عصر ایشان می زیسته اند بطور عموم دارا بودن روح تساهل مذهبی و آزاد گذشاتن پیروان ادیان مختلف و احترام به آراء و عادات ملل دیگر می باشد. برای تمجید این پادشاهانی که با صدق و صفا متقی بودند هرچند اغلب بحکم ضرورت بیرحمی می نمودند باید افزود که فرمانهای ایشان گواه تساهل واسع نسبت به عقاید و اعمال دینی مردم کشورهای تابع آنان است.در بهترین زمان آبادانی خود شاهنشاهی ایران چون امپراطور روم پس از آن حاوی دینهایی بغایت متنوع بود و تمام تابعات این شاهنشاهی از هندیان و آشوریان و بابیلیان و یهودیان و مصریان با ارمش در زیر حمایت قوانینی عاقلانه و پدرانه زندگی می کردند.

 در عصرهایی که دولت هخامنشی و اشکانی در ایران فرمانروایی کرده اند نفوذ روحانیان محدود بود و طبقه روحانی طبقه حاکم را تشکیل نمی داد.
در سال 244 ایرانیان جنوبی بر اشکانیان شمالی بودند و حکومت ایران را به دست داشتند غلبه کردند. اردشیر پسر پاپک از طبقه روحانی پادشاه شد و ایالات ایران را به تصرف اورد و در تحت فرمان خویش قرار داد. فکر اردشیر منحصر به تحصیل وحدت سیاسی نبود بلکه وحدت سیاسی به نظر او با با وحدت دینی توام بود به این سبب اتشها از اتشکده های جزء برگرفت و بکشت و نیست کرد و کسی را به مقام موبدان موبدی قرار داد و اختیاراتی وسیع درباره امور نظری و عملی دین و مطالب متعلق به معبد زرتشی به وی ارزانی داشت.

خرید کتاب جنبش های دینی ایرانی در قرنهای دوم و سوم هجری

پیشوایان مذهب زردشت در دولت ساسانی صاحب قدرت شدند و احیانا با اشراف بر ضد پادشاه تبانی می کردند. در جامعه و بویژه در میان عوام نفوذ و تاثیرشان بسیار بود بطوری که در زندگانی هریک ازیشان دخالت می نمودند همه چیز می بایستی به تصویب و تصدیق روحانیان باشد. نفوذ روحانیان تنها به قدرت ایشان در رسمی شناختن زایشها و زناشوییها و جز اینها و اقدام به تطهیرات و قربانیها نبود بلکه دارای املاک زمینی و منابع ثروت هنگفت که از جریمه های دینی و عشر و بخششها حاصل می شد در این امر دخیل بود بعلاوه ایشان چنان استقلال وسیعی داشتند که دولتی در دولت تشکیل می داند.

این کتاب چاپ انتشارات پاژنگ در سال 1375استو درمورد کتاب باید گفت فتح عرب در تاریخ ایران به منزلهء پیچ راهست.بعد از این واقعهء بزرگ به مرور همهء نهادهای(موسسات)اجتماعی در کشور مزبور تغییر یافت و نظامات قضائی‌ خانوادگی و سیاسی و اقتصادی و دینی و اخلاقی و ادبی تحول پذیرفت. قرنهای اولی اسلامی دارای صفات ممیز اوقات میان دو عهد است و می‌توان‌ این قرنها را عهد برزخی و بحرانی نامید.درین مدت اوضاع ایران نه چنانست‌ که پیش از فتح عرب بود و نه به هیأت تقریبا ثابتی که در قرنهای بعد پیدا کرد. سعی ما تا اندازه‌ای نمایاندن صورت دینی این بحران بود.پیش از آنکه‌ به حال و کار چند تن از عواطف و آراء شخصی ایشان نظر بیندازیم باید در اهمیت علل روانی و اجتماعی این جنبشها تدقیق کنیم.فهم جنبشهای دینی‌ مذکور وقتی ممکن می‌گردد که به اعتبار این اسباب آگاهی یابیم. از همان آغاز فتح عرب دسته‌ای از مردم ایران به میل و رغبت کیش‌ باستانی خود را رها کردند و به دین اسلام درآمدند.دستهء دیگر با منظور داشتن امتیازاتی که فاتحان از آنها نصیب می‌گرفتند به طمع جاه و آسایش،دین‌ اسلام را پذیرفتند.

خرید کتاب جنبش های دینی ایرانی در قرنهای دوم و سوم هجری اثر دکتر غلامحسین صدیقی چاپ اول هزار سیصد هفتاد و دو انتشارات پاژنگ