تذکره هفت اقلیم

کتاب تذکره هفت اقلیم نوشته امین احمد رازی

سه جلدي هفت اقلیم تذکره ای تاریخی و جغرافیایی به فارسی تالیف امین احمد رازی (متوفي به سال 1002ق.) است که مؤلف در آن علاوه بر یادکرد شعرا و مشایخ هر اقلیم و منطقه، یادکرد تاریخ و جغرافیا و وجه تسمیة شهرها را نیز آورده است. کتاب در مدت 6 سال تاليف شده است (از 966 تا 1002 ق.). هفت اقلیم مصنوع و پرتکلف است، چنانکه به نثر مسجع نیز گرایش می یابد. از حیث استنادی، این اثر از منابع و مآخذ مهم و اصیل دربارة زندگانی شعرا و دانشمندان روزگار جلال الدین اکبر است. اقلیم های آن، که به اعتبار هفت اقلیم زمین هفت تا هستند، عبارت اند از: اقلیم اول: یادکرد یمن و بلاد الزنج و نوبه و چین؛ اقلیم دوم: یادکرد مكه و مدینه و یمامه و هرمز و دکن و …؛ اقلیم سوم: یادکرد عراق و بغداد و کوفه و نجف و…؛ اقلیم چهارم: یادکرد خراسان و بلخ و هرات و جام و مشهد و …؛ اقلیم پنجم: یادکرد شروان و گنجه و خوارزم و ماوراءالنهر و …؛ اقلیم ششم: یادکرد ترکستان و فاریاب و روسیه و …؛ و اقلیم هفتم: یادکرد بلغار و سقلاب و یأجوج و مأجوج. مؤلف خود از مردم ری بوده ولی کتاب را در هندوستان تألیف کرده است. بهترین و منقح ترین چاپ این تذکره به تصحیح محمدرضا طاهری (حسرت) بر اساس پنج نسخة خطي توسط انتشارات سروش منتشر شده است.