تاریخ نهضت ایران

کتاب تاریخ نهضت ایران اثر ح. مدیر حلاج

زمانی بلند با خود اندیشه‌مند بوده و می‌گفتم: حلاج، تو در ظرف پنجاه سال نشیب و فراز، پست و بلند دیده و با سوانح زیاد روبرو شده و با غالب تحولات و حوادث و اتفاقات اجتماعی ایران همعنان بوده، چه ضرر دارد خاطرات دوره زندگانی را بطوریکه استنباط نموده و فهم کرده برشته تحریر درآورده، یادگاری ناچیز باقی بگذاری؟ تا تاریخ معاصر ایران در عالم مطبوعات وطن ثبت و برای نسل آینده و طالبان فهم گذارش نهضت ایران در قرون اخیره خاطره پایدار مانده و بجهت ارباب ذوق هم مایه عبرت و هم باعث تفریح گردد.» حاصل این اندیشه‌مندی و یادگار باقی مانده نه خاطره نگاری دوره زندگانی، که تاریخ‌نگاری‌ای شد که یدالله مایل تویسرکانی روزنامه‌نگار و شاعر (۱۳۲۹ -۱۲۶۵ ش) و نویسنده «قرارداد اجتماعی» آن را در ردیف آثاری چون «تاریخ بیداری ایران» مجدالاسلام کرمانی گذاشت. نگارش‌های مذکور در این کتاب مشحون از یک رشته حوادث و تطورات می‌باشد که در وطن عزیز ما ایران رخ داده و خلاصه‌ای است در دو دیباچه و پایان و دوازده فصل بدین ترتیب از علل پیدایش مشروطیت، مداخلات بیگانگان تا مهاجرت و اثرات آن، جنگ بین‌الملل و تاثیر آن در ایران، تصادم نفوذ روس و انگلیس و قرارداد ۱۹۱۹ میلادی، مختصری از تاریخ احزاب و مطبوعات ایران، بالجمله نشان دادن وضعیت جریان فکری و اجتماعی برای اخذ تمدن جدید.